📚«این روزها همه این کار را میکنند»
✏️ این روزها وقتی به تصمیمی یا اقدامی نقدی وارد می کنی مبنی بر این که این تصمیم یا اقدام به دلیلی نادرست است، مثلا ناعادلانه است یا به لحاظ کارکردیْ پیامدهای منفیِ جانبی، جمعی یا بلندمدت دارد، یکی از استدلالهای مخالف که بسیار رایج هم هست، این است: «این روزها همه این کار را میکنند». این استدلال خصوصا وقتی پای #منافع مستقیم و شخصی و فوری در میان باشد، بیان میشود. اگرچه ممکن است افراد خودآگاه یا ناخودگاه آن را به کار ببرند.
به راستی چرا مغالطهی «این روزها همه این کار را میکنند» به عنوان استدلالی #منطقی و شایستهی پذیرش، عرضه میشود و اغلب هم پذیرفته میشود؟
پیشفرض این مغالطه این است که امر «#هنجارین» با امرِ #اخلاقی یا #کارکردی یکی است و تمایزی بین اینها وجود ندارد. برای مدافعانِ این مغالطه، داوری دربارهی حسن اخلاقی یا ارزش کارکردی یک عمل، موکول به هنجارین/رایج بودن آن الگوی عمل است. یعنی اگر رفتاری رایج است، لاجرم اخلاقا درست است، یا اگر اقدامی شایع است، نتایج عملی آن نیز بیشک مثبت است، یا نتایج مثبت عملی آن بر نتایج منفی آن میچربد.
این در حالی است که منطقاً چنین ربط وثیقی بین رایج بودن الگویی از عمل با درستی اخلاقی یا عملی آن برقرار نیست.
یک انگیزهی #روانشناختیِ تمسک به مغالطهی «همه میکنند»، «#سلب_مسئولیت» از خود است. وقتی کاری را «همه میکنند»، من «شریک جرم» دارم! پس من به تنهایی «مسئول» عملم نیستم! این به معنای آن است که من با «#انتقال» بخشی از مسئولیتِ عملم به دیگرانی نامعین، دست به «#تقسیم_مسئولیت» زدهام، و «بارِ» مسئولیت خود را سبک کردهام. این کار هم وجدان سرزنشگر مرا آرام میکند، و هم احتمالا توجیهی کموبیش موجه برای مخاطب فراهم میآورد. بدینترتیب از یک سو از اضطراب من میکاهد و از سوی دیگر مرا نزدِ مخاطب از موضعِ اتهام دور میسازد.
مغالطهی «همه میکنند» گاهی شیوهای زیرکانه برای تعقیب و تامینِ #منافع شخصی است بیآن که فرد پروای تاثیرات اقدامش را بر دیگران داشته باشد و مسئولیتش را بپذیرد. گاهی نیز بیشتر توجیه رفتاری مقلدانه است که نشان میدهد فرد حوصله یا قدرت یا عادت به مستقلاندیشیدن و انتخاب کردن ندارد.
مغالطهی «همه میکنند» برخلاف ظاهر آن، در بطن خود نوعی «#نسبیتگرایی_اخلاقی» بیحدومرز را پنهان کرده است: دنیایی که در آن هر چیزی با چوب جادویِ این استدلال که «این روزها همه این کار را میکنند» به چشمبرهمزدنی مجاز و پذیرفتنی میشود!
از این رو موجه بودن توجیه «همه میکنند»، نه تنها به مرور بنیادهای #اعتماد اجتماعی را میفرساید و نشانهای از انحطاط پیشروندهی اجتماعی است، بلکه در نهایت کارآمدی و حیات مادی ما را نیز تهدید میکند. زیرا معیار درستی تصمیمات و اقدامات، برآیند ارزشِ #اخلاقی یا #عملی/#کارکردی آنها نیست، بلکه میزان رواج آنها است! اگر روزی بالارفتن از دیوار همسایه «رایج» بشود، حتما «درست» هم هست! اگر روزی کج ساختن دیوار «رایج» بشود، حتما «درست» هم هست! و البته همه نیک میدانیم که «بالارفتن از دیوار همسایه» و «کج ساختن دیوار» در فرهنگ ما تنها دو استعاره اند.
راستی! این روزها «همه» میگویند: «این روزها همه این کار را میکنند»، شما چه طور!؟
🍀 @NedaRazaviChannel