📕 غرب ستیزی در مجله روشنفکری اشرف پهلوی
در مقاله‌‌‌‌‌‌‌ی علمی-پژوهشی‌ای که اخیرا در فصلنامه‌ی #ایرانشناسی «ایران نامَگ» به قلم دکتر علی #میرسپاسی (استاد جامعه شناسی و ایرانشناسی دانشگاه نیویورک) و مهدی فرجی منتشر شده، به بخشی از تاریخ #مدرنیته‌ی ایرانی در سال‌های پایانی حکومت پهلوی پرداخته شده است. در این پژوهش، مطالب تمام شماره های مجله فرهنگی و روشنفکری «بنیاد» بررسی شده است. ماهنامة بنیاد را اشرف پهلوی خواهر دوقلوی شاه در اسفند 55 تأسیس‌کرده بود و از آن حمایت مالی میکرد. این مجله تا آبان 57 منتشر می شد.
یافته‌های مقاله تا حدی غافلگیرکننده است. مقاله نشان میدهد که چگونه فضاهای روشنفکرانه‌ای که مستقیما از سوی حکومت پهلوی حمایت می‌شده، به طور متناقض و خودویرانگرانه‌ای، تقویت‌کننده‌ی گفتمان غرب‌ستیزانه و بازگشت به خویشتن بوده، که در نهایت به سقوط شاه انجامید.
🔹برش هایی از متن:
✳️ میبدی (سردبیر مجله «بنیاد») سپس با رویکردی معنویت‌گرایانه مفهوم ”پیشرفت“ را نقد می‌کند. به نظر او، ”انسان در غرب فکر میکرد“ که در حال پیشرفت است، اما ”اکنون در این تشویش است که زندگی آلوده آلوده‌تر نگردد. “ملت‌های دیگر نباید خود را ”ملزم به تحمل سرنوشت و خدای محتوم دیگران “کنند و باید به تاریخ و”سرنوشت“ خود ”ایمان“ داشته باشند، چرا که ”اجتماعات بشری صاحب سرنوشت‌های واحد نیستند.“ جالب است این پیشنهاد که یک ملت باید ”سرنوشت خود“ را به دست‌گیرد، درست چند ماه قبل از انقلاب، از جانب روشنفکر حامی حکومت و در مجلة مورد حمایت حکومت، مطرح شده است. شمارة بنیاد به غرب‌زدگی اختصاص دارد. تصاویر #جلال_آل‌احمد، #سیدحسین_نصر، #احمد_فردید و برخی دیگر از روشنفکران ایرانی پشت جلد این شماره قرار دارد و ”غرب یا شرق: میزگرد روشنفکری“ عنوان آن است.
✳️ حکومت پهلوی در مقام نیرویی سکولار و در حال نوسازی از جانب طبقة ِ متوسط در حال رشد با بحران مشروعیت و مشارکت سیاسی مواجه بود.با نگاهی به گذشته متوجه می‌شویم که حکومت به‌‌جای باز‌کردن فضای دموکراتیک در کشور دست به قمار بسیار خطرناک و مهلکی زد. حکومت ایدئولوژی ضدغربی و ضدسکولار گفتمان غرب‌زدگی را، که مخالفان چپ و مذهبی آن را تقویت کرده بودند، تصاحب کرد تا از جنبش در حال رشدی سیاست‌زدایی کند که برگرفته از ایدئولوژی غرب‌زدگی بود و کوشید آن را به مثابه پدیده‌ای فرهنگی تقویت کند. شخصیت‌های فکری و فرهنگی نزدیک به دربار به شدت به پروژة غرب‌زدگی پر‌و‌بال دادند. این افراد‌ــ‌کسانی مثل سیدحسین نصر، #احسان_نراقی، #داریوش_شایگان، احمد فردید و دیگران‌ــ که به نخبگان طبقة حاکم تعلق داشتند، عمدتا ً در غرب تحصیل کرده بودند یا آنکه مثل #هانری_کربن غربی بودند.
✳️ یک مثال حضور منظم احمد فردید در تلویزیون ملی در دهة1350 است. فردید بر اساس مطالعاتش از هایدگر روایتی ضدغربی از سنت‌گرایی دینی عرضه میکرد. آل‌احمد با نکوهش برنامة نوسازی اقتدارگرایانة رژیم پهلوی و استقبال از سنت‌های ایرانی به‌مثابه جایگزینی اصیل، ایدة ”#بازگشت_به_خویشتن“ را سیاسی کرده بود. به طرز متناقضی، حکومت پهلوی دقیقا ً‌همان زمانی که برنامة نوسازی دولتی پرشتاب و خشنش را اجرا میکرد، این گفتمان اصالت تمدنی را به همراه ادبیات ضدمدرن و ضدغربی‌اش از آن خود کرد. در این مدار سردرگم، بنیاد با کمک مالی خواهر دوقلوی شاه فضایی فرهنگی برای اندیشیدن به مسئلة غرب‌زدگی فراهم ساخت. مجله به تضعیف مشروعیت رژیمی کمک‌می‌کرد‌که‌اتفاقا ً‌از طریق مواضع فکری‌اش به دنبال حمایتش بود. مجله در عین حال که غرب را بردة عقلانیت اومانیستی، تکنولوژی و دستاوردهای مادی نشان‌می‌داد، از ایدة به‌شدت رمانتیک هویت ایرانی‌ــاسلامی استقبال میکرد و چهره‌های گفتمانی این جریان ناتوان از هر تحلیلی، حتی سطحی، از واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی موجود ایران بودند. در نهایت، واقعیتی که مجلة بنیاد همیشه منکرش شده بود چنان در برابر چشمانش منفجر شد که نابودش کرد.
✅ مشخصات کتابشناختی مقاله:
ماهنامه بنیاد و سیاست‌زدایی از غرب‌زدگی
فصلنامه ایران نامگ، سال ۲، شمارۀ ۲، تابستان ۱۳۹۶
علی میرسپاسی (استاد مطالعات اسلامی و خاورمیانه، دانشگاه نیویورک)
مهدی فرجی (دانشجوی دکتری مطالعات اسلامی و خاورمیانه، دانشگاه نیویورک)
🍀 @NedaRazaviChannel
.
